De kracht van taal

“Taal is macht,” schreef de Franse filosoof Michel Foucault in ‘De woorden en de dingen’ (1966). Met taalgebruik geven wij krachtige signalen af. Op subtiele en vaak impliciete wijze drukt taal uit wie de macht heeft. Om met Cruijff te spreken: “Je ziet het pas als je het doorhebt.” Het ‘sociaal domein’ is een dankbare vindplaats.

‘In je kracht’ en ‘eigen regie’

Hulpverleners zeggen soms: “Ik zet mensen in hun kracht.” Dat doet die hulpverlener dan bij iemand anders (kán dat eigenlijk wel…?). De hulpverlener beslist dat dit belangrijk is en heeft kennelijk de macht om anderen ‘in hun kracht te zetten’. Dat lijkt verdacht veel op paternalisme (ik weet wat goed voor jou is).

Wat je ook wel hoort: “We geven het gezin de eigen regie (terug).” Hebben mensen die dergelijke taal uitslaan wel in de gaten dat ze daarmee dus zeggen dat zij zelf de touwtjes in handen hebben? En dat zij dus bepalen of en wanneer ze de regie aan een gezin ‘geven’?

Gezinsregisseur

In nogal wat gemeenten is sinds de transitie jeugdzorg een ‘gezinsregisseur’ of ‘wijkregisseur’ actief. Diezelfde gemeenten zetten zonder blikken of blozen in hun visienotitie dat ze willen werken ‘met en vanuit de eigen kracht en eigen regie van gezinnen’…. Hebben ze nu echt niet door dat er een kloof zit tussen hun visie en hun feitelijke activiteiten?

Outreachend werken

Ook zoiets. Als het gezichtspunt van waaruit je naar de wereld kijkt consequent de klant/cliënt is, is ‘outreachend werken’ een heel bijzondere uitdrukking. Naar wie ‘reacht’ de cliënt ‘out’ dan? Deze terminologie maakt pijnlijk duidelijk dat ‘het systeem’ (lees: de hulpverlener) het uitgangspunt is bij deze werkwijze. Niet de klant/cliënt, ook al beweren we nog zo hard dat ‘de cliënt centraal’ staat! (wat dat ook mag betekenen…).

Empowerment

De letterlijke betekenis van ‘empowerment’ is: Iemand tot iets in staat stellen, iemand meer macht geven. Daar heb je ‘m weer. De gever bepaalt en zit dus in de machtspositie.

Je begrijpt toch wel wat ik bedoel?

Tja. Je ziet het pas als je het doorhebt…. In taalgebruik wordt zichtbaar wat er gebeurt als de systeemwereld de leefwereld betreedt, zonder dat de leefwereld daar om gevraagd heeft. Met behulp van taal wordt onderstreept dat de leefwereld ondergeschikt is aan de systeemwereld.

Mijn boodschap is: Wees scherp en alert op taalgebruik. Taal weerspiegelt en bevestigt machtsposities. Als je taalgebruik ter discussie stelt, dan stel je daarmee machtsposities ter discussie. Dat is belangrijk en relevant. Laat je dus nooit afschepen met “doe niet zo flauw, je begrijpt toch wel wat ik bedoel?”

Moniek Streng is directeur van de Federatie Opvang en interimmanager (Strength-interimsolutions.nl) in zorg en welzijn. Zij schreef dit blog op persoonlijke titel.